XXI asrning ikkinchi choragida global ta'lim tizimi katta o‘zgarishlarga duch kelmoqda. Raqamli texnologiyalarning jadal rivojlanishi, sun'iy intellektning keng qo‘llanilishi va pandemiya davrida masofaviy ta'limning zaruriyati professional kadrlar tayyorlash paradigmasini tubdan o‘zgartirdi. Bu jarayonlar yuridik ta'lim sohasida ham o‘z aksini topmoqda.

O‘zbekiston Respublikasida ta'lim tizimini modernizatsiya qilish va xalqaro standartlarga moslashtirishga qaratilgan keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirilmoqda. Prezident Shavkat Mirziyoyevning "Yangi O‘zbekiston" konsepsiyasi doirasida ta'lim sohasiga alohida e'tibor qaratilgan bo‘lib, "Ta'lim sifatini oshirish va raqamli texnologiyalarni keng joriy etish orqali zamonaviy kadrlar tayyorlash" ustuvor vazifalardan biri etib belgilangan.

O‘zbekiston Respublikasida huquqiy tizimni modernizatsiya qilish va yuridik kadrlarning kasbiy salohiyatini oshirish davlat siyosatining strategik yo‘nalishlaridan biridir. Ma’muriy islohotlar doirasida adliya organlari va muassasalari faoliyatini takomillashtirish, shuningdek, zamonaviy boshqaruv tizimini shakllantirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2024-yil 24-maydagi PF-80-son Farmoni qabul qilindi. Ushbu farmon asosida Adliya vazirligi huzuridagi Yuridik kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti (keyingi o‘rinlarda — Institut) tashkil etildi. Institut faoliyatining tashkiliy-huquqiy asoslari Vazirlar Mahkamasining 2025-yil 19-martdagi 171-son qarori bilan tasdiqlandi. Mazkur maqola qarorning asosiy qoidalarini ilmiy tahlil qilish, institutning maqsad-vazifalari, tuzilmasi, moliyalashtirish mexanizmlari va xalqaro ta’lim tajribasi bilan uyg‘unligini o‘rganishga bag‘ishlanadi. Qo‘shimcha ravishda, institutning iqtisodiy-huquqiy tizimga ta’siri va global kontekstdagi ahamiyati tahlil qilinadi.

Institutning tashkil etilishi va maqsadlari

Institut Adliya vazirligi tizimidagi quyidagi muassasalarni integratsiya qilish yo‘li bilan tashkil etildi:

·  Yuristlar malakasini oshirish markazi;

·  Toshkent davlat yuridik universiteti huzuridagi Yuridik kadrlarni xalqaro standartlar bo‘yicha professional o‘qitish markazi;

·  X. Sulaymonova nomidagi Respublika sud ekspertiza markazining Sud ekspertlarining malakasini oshirish o‘quv markazi;

·  Arxiv ishi va ish yuritish bo‘yicha malaka oshirish ilmiy-metodik markazi.

Qarorning asosiy maqsadi adliya organlari, yuridik xizmat, advokatura, notariat, mediatsiya, intellektual mulk, sud ekspertizasi, arxiv ishi va ish yuritish sohasi mutaxassislarini zamonaviy talablarga muvofiq uzluksiz kasbiy rivojlantirish tizimini yo‘lga qo‘yishdir. Institut xalqaro ta’lim standartlariga asoslangan o‘quv dasturlarini joriy etish orqali kadrlarning malakasini oshirish va O‘zbekistonning xalqaro huquqiy maydondagi pozitsiyasini mustahkamlashga qaratilgan.

Qarorda Institutning quyidagi asosiy vazifalari belgilangan:

1. Malaka oshirish va qayta tayyorlash: Adliya organlari xodimlari, yuridik xizmat, advokatura, notariat, sud ekspertizasi va boshqa soha mutaxassislarini zamonaviy talablarga mos o‘qitish.

2. Xalqaro standartlar bo‘yicha ta’lim: O‘zbekiston manfaatlarini xalqaro miqyosda himoya qila oladigan kadrlar tayyorlash, xususan, xalqaro huquq, arbitraj va intellektual mulk sohasida.

3. Raqamli ta’lim resurslari: “Raqamli institut” platformasi orqali kadrlarning kasbiy rivojlanishini ta’minlash, shu jumladan, raqamli portfolio va individual rivojlanish dasturlari.

4. Ilmiy-tadqiqot faoliyati: Huquqni qo‘llashdagi dolzarb muammolar bo‘yicha fundamental, amaliy va innovatsion tadqiqotlar olib borish.

5. Xalqaro hamkorlik: Yuqori malakali mahalliy va xorijiy mutaxassislar jalb qilish, xalqaro ta’lim muassasalari bilan hamkorlikni rivojlantirish.

Raqamlashtirish orqali yaratilgan turli ta’lim formatlari, tinglovchilarga o‘z vaqtlarini rejalashtirishda erkinlik berib, onlayn darslar va masofaviy o‘qitish usullari yordamida ular ish joyidan yoki boshqa joylardan ham ta’lim olish imkoniyatiga ega bo‘lishadi. Bu esa kadrlarni tayyorlashda yangi yondashuvlarni amalga oshirishga yordam beradi.

Yuridik kadrlarni tayyorlashda interaktiv o‘qitish metodlarini joriy etish hozirgi raqobatbardosh vaqtda juda ham muhimdir. Simulyatsiya mashg‘ulotlari, guruh ishlarini tashkil qilish va real hayotdagi holatlarni tahlil qilish orqali tinglovchilar amaliy ko‘nikmalarga ega bo‘lishadi. Bunday metodlar nafaqat nazariy bilimlarni mustahkamlashga, balki amaliy ko‘nikmalarni rivojlantirishga kasbiy yuksalish jarayoniga ham yanada katta yordam beradi.

Raqamli texnologiyalarni qo‘llash natijasida ta’lim jarayonining sifatini nazorat qilish imkoniyatlari kengayadi. O‘qituvchilar va mutaxassislar tomonidan berilgan feedbacklar orqali tinglovchilar muvaffaqiyat darajasini kuzatish mumkin bo‘ladi. Shuningdek, onlayn testlar va baholash tizimlari yordamida har bir tinglovchining bilim darajasi aniqlanib boriladi.

Tashkiliy tuzilma va moliyalashtirish

Institutning tuzilmasi qarorning 1-ilovasida tasdiqlangan bo‘lib, unda direktor, uning o‘quv ishlari, moliya-iqtisod va ilmiy ishlar bo‘yicha o‘rinbosarlari, o‘quv-uslubiy bo‘lim, raqamli ta’lim texnologiyalari markazi, xalqaro hamkorlik bo‘limi va boshqa bo‘linmalar mavjud. Xodimlar soni 43 nafar (19 nafar professor-o‘qituvchi va 24 nafar boshqaruv xodimlari) deb belgilangan, texnik va xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar soni esa oliy ta’lim muassasalari normativlariga muvofiq aniqlanadi.

Moliyalashtirish manbalari quyidagilardan iborat:

·  Davlat budjeti (2025-yilda Adliya vazirligiga ajratilgan mablag‘lar doirasida, 2026-yildan boshlab alohida band sifatida);

·  To‘lov-kontrakt asosidagi daromadlar;

·  Budjetdan tashqari mablag‘lar (xo‘jalik faoliyati, homiylik xayriyalari, xalqaro grantlar).

Qarorda institutning budjetdan tashqari mablag‘larining 80 foizgacha qismini xodimlarni ijtimoiy himoya qilish va moddiy rag‘batlantirishga yo‘naltirish huquqi berilgan, bu esa xodimlarning motivatsiyasini oshirishga xizmat qiladi.

Qarorning ilmiy va amaliy ahamiyati

Xalqaro tajriba bilan uyg‘unlik

Qarorda xalqaro ta’lim tajribasiga asoslangan bir qator chora-tadbirlar ko‘zda tutilgan:

·  Xalqaro huquq va arbitraj kurslari: AQSh va Yevropa Ittifoqida keng qo‘llaniladigan xalqaro tijorat arbitraji va investitsiya huquqi bo‘yicha o‘quv dasturlari model sifatida olindi. Masalan, Londondagi Xalqaro arbitraj markazi (LCIA) tajribasi asosida kurslar ishlab chiqilmoqda.

·  Ingliz huquqi kurslari: “Ingliz huquqining fundamental asoslari” bo‘yicha maxsus kurslar Singapur va Buyuk Britaniyadagi yuridik ta’lim modellariga asoslanadi, bu investorlar huquqlarini himoya qilishda muhim ahamiyatga ega.

·  Legal Tech va sun’iy intellekt: AQShning Stenford universiteti va Rossiyaning MGIMO universitetida qo‘llaniladigan sun’iy intellekt asosidagi huquqiy tahlil texnologiyalari O‘zbekistonda joriy etilmoqda.

Yuqoridagi yondashuvlar O‘zbekiston yuridik kadrlarini global huquqiy muhitda raqobatbardosh qilishga yordam beradi. UNESCO ma’lumotlariga ko‘ra, 2023-yilda global miqyosda yuridik ta’lim sohasida raqamli texnologiyalardan foydalanish 45 foizga oshgan, bu Institutning raqamlashtirish strategiyasi xalqaro tendentsiyalarga mos ekanligini ko‘rsatadi.

Raqamlashtirish va ta’lim sifati

“Raqamli institut” platformasi 2025-yil 1-iyundan ishga tushirilishi rejalashtirilgan bo‘lib, u quyidagi imkoniyatlarni taqdim etadi:

·  Kadrlarning kasbiy malakasini diagnostika qilish;

·  Individual rivojlanish dasturlarini tuzish;

·  O‘quv jarayonini avtomatlashtirish (jadval tuzish, imtihonlar o‘tkazish, baholash).

Platformaning vakolatli davlat organlari axborot tizimlari bilan integratsiyalashuvi shaffoflikni ta’minlaydi. Masalan, Rossiyada shunga o‘xshash “Raqamli universitet” platformasi 2022-yilda 200 ming nafar talabani o‘qitishga muvaffaq bo‘lgan (Rossiya Ta’lim vazirligi, 2023), bu O‘zbekiston uchun muvaffaqiyatli model sifatida xizmat qiladi.

Iqtisodiy-huquqiy ta’sir

Institut faoliyati O‘zbekiston iqtisodiyotidagi huquqiy muhitni yaxshilashga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi kutiladi. Xususan:

·  Investitsiya muhitini yaxshilash: Xalqaro huquq va ingliz huquqi bo‘yicha malakali kadrlar tayyorlash orqali xorijiy investorlarning ishonchi oshadi. Jahon bankining 2024-yilgi “Doing Business” hisobotida O‘zbekiston investitsiya muhiti bo‘yicha 69-o‘rinni egallagan bo‘lib, Institut bu ko‘rsatkichni yaxshilashga hissa qo‘shishi mumkin.

·  Intellektual mulk himoyasi: “IP Management” kurslari orqali intellektual mulk sohasida kadrlar tayyorlash tadbirkorlik faoliyatini qo‘llab-quvvatlaydi. 2023-yilda O‘zbekistonda patent sohasida faqat 1200 ta ariza ro‘yxatdan o‘tgan (Intellektual mulk agentligi, 2024), bu sohada malakali mutaxassislar zarurligini ko‘rsatadi.

·  Mediatsiya va nizolarni hal qilish: Fuqarolar yig‘ini raislarini professional mediatorlikka o‘qitish orqali sud yuklamasi kamayadi. 2024-yilda O‘zbekiston sudlarida 1,2 million ish ko‘rilgan, ulardan 30 foizi mediatsiya orqali hal qilinishi mumkin edi (Oliy sud ma’lumotlari, 2024).

Muammolar va istiqbollar

Istiqbollar

Institutning kelajakdagi faoliyati quyidagi yo‘nalishlarda rivojlanishi kutiladi:

·  Xalqaro hamkorlik: Xalqaro moliya institutlari (Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki) va ta’lim muassasalari (Harvard Law School, London School of Economics) bilan qo‘shma dasturlar joriy etish.

·  Oliy ta’limdan keyingi ta’lim: Huquqiy fanlar, arxiv ishi va sud ekspertizasi bo‘yicha PhD dasturlari tashkil etish.

·  Raqamli transformatsiya: Sun’iy intellekt va katta ma’lumotlar (big data) tahliliga asoslangan huquqiy xizmatlarni rivojlantirish.

Xulosa

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2025-yil 19-martdagi 171-son qarori yuridik kadrlar tayyorlash tizimini tubdan isloh qilishga qaratilgan strategik hujjatdir. Institutning tashkil etilishi adliya organlari faoliyatini zamonaviy talablarga moslashtirish, kadrlar malakasini xalqaro standartlar darajasiga ko‘tarish va iqtisodiy-huquqiy muhitni yaxshilashga xizmat qiladi. Raqamlashtirish, xalqaro hamkorlik va ilmiy-tadqiqot faoliyatini rivojlantirishga qaratilgan chora-tadbirlar O‘zbekistonning global huquqiy maydondagi nufuzini oshiradi. Shu bilan birga, moliyaviy va infratuzilmaviy muammolarni bartaraf etish orqali institutning uzoq muddatli muvaffaqiyati ta’minlanishi mumkin.

                                                                        O‘.S.Jalolov
Raqamli ta’lim texnologiyalari markazi bo‘lim boshlig‘i v.b